اصول کاربردى روشهاى تربیتى
الف) حسن خلق
اخلاق نیکو و پسندیده از ممتازترین صفاتى است که والدین در امر تربیت باید بدان متصف گردند؛ چراکه سرشت و طبیعت کودک آنچنان پاک و معصوم است که نیازى به اجبار و تحمیل از جانب مربى (والدین) ندارد. نیکویى اخلاق در امر تعلیم و تربیت باعث مىشود که کودک جذب والدین شده و سخنان آنان را با جان و دل گوش دهد و بپذیرد: «وقل لعبادی یقولوا التی هی احسن؛[1] به بندگان من بگو که با یکدیگر به بهترین وجه سخن بگویند».
پیامبر اکرم (ص) مىفرماید: «انما بعثت لاتمم حسن الاخلاق؛[2] من فقط مبعوث شدم تا اخلاق نیکو را تکمیل کنم»؛ و «اکمل المؤمنین ایمانا احسنهم خلقا؛[3] مؤمنانى که اخلاقشان نیکو باشد، ایمانشان کاملتر است».
ب) تواضع و فروتنى
«واخفض جناحک للمومنین؛[4] در برابر مؤمنان فروتن باش»؛ «ولاتمش فی الارض مرحا؛[5] و به خودپسندى بر زمین راه مرو».
یکى از صفات برجسته مربى تواضع و فروتنى اوست. تواضع صفتى است میان تکبر و ذلت؛ والدین نباید خود را بزرگ شمرده و بر فرزندان فخرفروشى کنند یا آنچنان خود را کوچک و حقیر شمرده که نفس خود را ذلیل سازند. رفتار و گفتار والدین باید در ضمن حفظ عزت نفس، فروتنى آنها را نشان دهد. تواضع نه تنها بر احترام و عزت نفس والدین نزد فرزندان مىافزاید، بلکه این صفت ارزنده را نیز به آنان مىآموزد.[6]
با رعایت این اصل والا والدین مىتوانند تمام مفاهیم اخلاقى و تربیتى را در فطرت و وجدان پاک نوجوان نهادینه نمایند به طورى که جایى براى فراموشى و نسیان آن نباشد. فروتنى در مقابل فرزندان، آنان را به انسانى که زمینه فراگیرى هر چیزى را خواهند داشت، تبدیل مىکند و چه چیزى مىتواند بالاتر از تربیت دینى باشد؟
ج) برخورد با چهره گشاده
چهره گشاده و با تبسم، قلب و دل هر انسان سختى را نرم مىکند. والدین هوشیار تحت هیچ شرایطى از عملکرد فرزندشان چهره در هم نمىکشند، مگر در مواردى اندک: «واذا جاءک الذین یومنون بایاتنا فقل سلام علیکم؛[7] و چون ایمان آوردند به آیات نزد تو آمدند، بگو سلام برشما».
امام على (ع) مىفرماید: «البشاشه حباله الموده؛[8] گشادهرویى رشته دوستى است»؛ و در جایى دیگر فرموده است: «البشاشه فخ الموده؛[9] خوشرویى دام دوستى است».
د) نرمى و لطافت در گفتار
خداوند در قرآن کریم مىفرماید: «وَقُولُوا للِنّاسِ حُسنَا؛[10] و با مردم به نیکى سخن بگویید». رسول خدا (ص) در اینباره مىفرماید: «لینوا لمن تعلمون و لمن تتعلمون منه؛[11] نسبت به شاگرد و استاد خود نرمخو باشید».
ه-) صبر و بردبارى
روشن است که پیشه کردن صبر و بردبارى، اساس تعلیم و تربیت دینى است: «واصبِر عَلی ما یَقُولُونَ واهجُرهُم هَجراً جَمیلًا؛[12] و بر آنچه مىگویند، صبر کن و به وجهى پسندیده از ایشان دورى جوى»؛ «فَاصبِر عَلی ما یَقُولُونَ وسَبِّح بِحَمدِ رَبِّکَ؛[13] و بر آنچه مىگویند پایدارى کن و در ستایش بر پروردگارت تسبیح گوى».
و) خوب شنیدن
والدین شایسته، به سخنان کودکان خوب گوش مىدهند و هرگز سخنان آنان را قطع نمىکنند؛ زیرا بهترین زمان براى برقرارى ارتباطى سالم با کودک زمانى است که وى صحبت مىکند: «فبشِّر عبادالّذین یستمعون القول فیتبّعون احسَنه؛[14] بندگانم را بشارت ده، آنان که به سخن گوش فرا مىدهند و بهترین آنان را انتخاب مىکنند».
ط) محبت و برخورد صریح و قاطعانه
بهترین نوع رابطه، رابطهاى است که بر اساس محبت شکل گیرید. خداوند در قرآن سخن خویش را با محبت و ابراز آن آغاز نموده است: «بسم الله الرحمن الرحیم».
زبان ارتباطى با انسانها به ویژه کودکان، زبان محبت است. هنگامى که والدین با تمام وجود به فرزندان خویش محبت مىورزند، به این معناست که سخنان او را با جان و دل مىشنوند و این امر موجب اعتماد و حرف شنوى کودک از والدین مىشود.[15]
محبت ضرورىترین اصل در تربیت اسلامى است و روایات زیادى بر این اصل تأکید دارد. در روایتى از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است: «فرزندان خود را ببوسید که براى هر بوسه درجهاى از بهشت به شما خواهند داد»[16] و نیز در پارهاى از روایات آمده است: «نگاه مهرانگیز پدر و مادر به فرزند عبادت است».[17][18]
[1] ( 3). اسراء: 53
[2] ( 4). علاءالدین على متقى و ابن حسام الدین هندى، کنزل العمال فى السنن الاقوال والافعال، ح 5218.
[3] ( 5). بحارالانوار، ج 71، ص 389.
[4] ( 1). حجر: 88
[5] ( 2). لقمان: 18
[6] ( 3). آراء دانشمندان مسلمان تعلیم و تربیت و مبانى آن، ج 2، صص 65- 64[ با اندکى تغییر].
[7] ( 4). انعام: 54
[8] ( 5). بحارالانوار، ج 69، ص 409.
[9] ( 6). همان، ج 78، ص 39.
[10] ( 7). بقره: 83
[11] ( 8). زین الدین احمد العاملى( الشهید الثانى)، منیة المرید، ص 9.
[12] ( 1). مزمل: 10
[13] ( 2). ق: 39
[14] ( 3). زمر: 17 و 18
[15] ( 4). تربیت فرزند، ج 1، ص 88.
[16] ( 5). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 15، ص 107.
[17] ( 6). حسن بن فضل طبرسى، مکارم الاخلاق، ص 231.
[18] جمعى از پژوهشگران، فصلنامه تخصصى طهورا - قم، چاپ: اول.
