نماز یکی از با فضلیت ترین اعمال عبادی است که انسان را با خداوند ارتباط می دهد ولی انسان و بشر دارای روحیات و اخلاق گسترده ای است که همواره در درگیری و تزاحم می باشد.یکی از این موارد که انسان باید با آن مقابله کند گناهان زبان و غیبت می باشد برای همین بشر به دنبال راهکاری میگردد تا از طریق آن بتواند با اینگونه موارد مقابله کند.یکی از بهترین موارد برای مقابله آن یعنی غیبت تمسک به نماز است که دارای آثار و فواید بسیاری می باشد.و با این موارد مقابله می کند و تعالی فردی را در این زندگانی دنیوی برای انسان به ارمغان می آورد.
کلید واژه
نماز،غیبت،آثار رفتاری،گناه،اخلاق
مقدمه
یکی از مواردی که بشر با آن درگیری دارد اخلاق و سجایا و رذایل اخلاقی است و همواره برای یافتن برنامه اخلاقی در تلاش و جستجو بوده است.در طول سالیان دراز که پیامبران از طرف خداوند برای هدایت بشر آمده اند هر کدام علاوه بر احکام و شریعت به تعالیم اخلاقی هم پرداخته اند تا جوابگوی این بخش از نیاز بشر باشند.به عنوان نمونه دراین آیه فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْکُرُوا اللَّهَ قِیَاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَى جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِیمُوا الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَاباً مَوْقُوتاً (103) و هنگامی که نماز را به پایان رساندید، خدا را یاد کنید؛ ایستاده، و نشسته، و در حالی که به پهلو خوابیده‌اید! و هرگاه آرامش یافتید (و حالت ترس زایل گشت)، نماز را (به طور معمول) انجام دهید، زیرا نماز، وظیفه ثابت و معیّنی برای مؤمنان است!﴿النساء، 103﴾ در این آیه به اهمیت نماز اشاره شده است و تاکید بر بجای آوردن این فریضه مهم شده است. از مواردی که می توان به آن اشاره کرد و در برنامه اخلاقی بشر مورد اهمیت است بحث مربوط به کنترل زبان است و دوری از گناهان مربوط به زبان می باشد.به عنوان نمونه در این حدیث که از امام صادق علیه السلام نقل شده است به این مطلب یعنی غیبت اشاره شده است که عبارت است از «وَ قَالَ: إِنَّمَا الْغِیبَةُ أَنْ تَقُولَ فِی أَخِیکَ مَا هُوَ فِیهِ مِمَّا قَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، [عَلَیْهِ]، فَإِذَا قُلْتَ فِیهِ مَا لَیْسَ فِیهِ فَذَلِکَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کِتَابِهِ: «فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتَاناً وَ إِثْماً مُبِیناً »(112) بار بهتان و گناهِ آشکاری بر دوش گرفته است.﴿النساء، 112﴾ و فرمود: همانا غیبت چنین است که در باره برادرت مطلبى را بگویى که خداوند بر او پنهان داشته است؛ پس اگر سخنى بگویى که در او نباشد، همان گفتار خداوند خواهد بود که در کتابش فرموده است: «به درستى که بارِ بُهتان و گناهى آشکار بر دوش خود حمل کرده است».(کوفی اهوازی، ۱۳۹۹) باید توجه داشت که نماز پناهگاه خوبى براى انسان است و مى‌تواند در بن‌بست‌ها و گرفتاریها به فریاد انسان برسد. نماز یک معلم اخلاق است و هر کارى که یک معلم اخلاق براى شاگردش مى‌کند، نماز هم همان کار را مى‌کند. قرآن مى‌گوید: به واسطۀ نماز در کارهایتان کمک بگیرید. کمک در سیر و سلوک و در کارهاى مربوط به دنیا و گشودن مشکل ها و گره‌ها و بالاخره در کار آخرت مانند این آیه :وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ (45) از صبر و نماز یاری جوئید؛ (و با استقامت و مهار هوسهای درونی و توجه به پروردگار، نیرو بگیرید؛) ﴿البقرة، 45﴾ از این رو برای کنترل این بخش از اعضاء و جوارح بدن یکی از راههای که می توان به آن تمسک کرد اهمیت دادن به نماز است که نماز باعث دوری از بسیاری از گناهان می شود.در نتیجه در این مقاله با دید توصیفی به راهکار رفتاری جلوگیری از غیبت با توجه به تاثیرات نماز پرداخته می شود.
نماز و آثار رفتاری
انسان براساس فطرت خود همواره دوست دارد که به نیروی قدرتمند وابسته باشد و اورا تعبد کند . ذاریات/56. در این آیه به این مورد اشاره کرده که موجودات عالم و جهان برای عبادت خلق شده اند واین بیان روح پرستش در نهاد فطرت هر بشری را اثبات می کند.
برخی از آثار روح پرستش عبارت است نماز از جمله واجباتی است که خداوند آن را بعنوان نیازمندى خود واجب نکرده بلکه بعنوان رحمت به آنها دستور داده که نماز بخوانند تا خبیث از طیب جدا شود. نماز واجب شده تا دلها را از خودبینى پاکیزه کند. نماز یک سهم از ده قسمت اسلام است زیانکار کسی است که سهمى نداشته باشد نماز پاکى است نماز از برنامه‌هاى سهل و آسان پیامبر اکرم از سوی خداوند برای بشر تشنه عبادت است.
دستورات خداوند نسبت به بندگانش در حدود قدرتشان می باشد و نماز هم چنین است نماز بافضیلت ترین چیزی است که می شود با آن به خدا متوسل شد و اقامه آن واجب و همگانی است.
در قرآن کریم بارها نماز و زکات باهم و در کنار هم می باشند. نماز پس از شناخت خدا چیزی است که عدل و نظیر ندارد. نماز یکى از آن امور دهگانه است که هرکس با آنها خدا را ملاقات کند داخل بهشت می شود. نماز از واجبات و فرائض آن‌چنانی است که هرکس به آنها عمل نکند و منکرشان شود کافر خواهد بود.
نماز از عباداتی است که وقت دارد و ثابت بر مؤمنان است، نماز اقرار به پروردگار است و کنار زدن ضد خدا می باشد و ایستادن با حالت ذلت و خوارى در پیشگاه خداوند جبار، و خضوع و اعتراف به گناه و تقاضاى عفو و بخشش از گناهان گذشته است و نهادن صورت بر زمین براى بزرگداشت خداى متعال است و تداوم به یاد خدا شب و روز می باشد.مراقبت و مواظبت بر نماز مانند آن است که نهرى از جلو خانه جارى شود و هر روز پنج بار در آن شستشو کنیم.
هرکس نماز را سبک بشمارد به شفاعت نایل نمی شود و در کنار حوض بر پیامبر وارد نخواهد شد نماز چیزی است که فرشتۀ مخصوص آن است غیر از آن کارى ندارد هر وقت نماز تمام شود آن را گرفته بسوى آسمان بالا می برد اگر قبول شد که هیچ و اگر رد شود آن را برگردانیده بصورت صاحبش میزند.
از دیگر خصوصیات پرداختن مداوم به این عبادت حصول صفت پرهیزگاری در انسان است که داراى اهمیّت فراوانى است.به بپا داشتن نماز از ویژگیهای بارز و آشکار پرهیزگاران است: به عنوان مثال در این آیه به آن اشاره شده است : یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ (3)
و نماز را برپا می‌دارند؛﴿البقرة، 3﴾
شخص پرهیزکار و متقّى، علاوه بر این که نماز مى خواند، نماز را زنده نگه مى دارد، و در جامعه و خانه اش، نماز زنده است. متقّى آن کسى است، که وقتى مؤذن مى گوید: «الله اکبر» بازارش تعطیل است، کارش تعطیل است. پرهیزکاران براى زنده نگاه داشتن نماز، براى دمیدن روح به نماز، به مسجد روى مى آورند.
از امام صادق (ع) پرسیدند: یابن رسول الله، افضل اعمال، بعد از معرفت چه عملى است؟ فرمودند: «بهتر از نماز و افضل از نماز سراغ ندارم».(مصباح یزدی و مجلسی، ۱۳۶۸، ج 76، ص 423) همین جا هم بعد از معرفت «یقیمون الصلوة» آمده است، حتى بر یقین به معاد مقدم شده است، از این بیان فهمیده مى شود، که نماز اشرف و افضل از همه ى اعمال است. در قرآن کم پیدا مى شود که بگوید: نماز بخوانید. همیشه مى فرماید نماز را زنده کنید، و زنده نگاه بدارید و آن را بپا دارید.
غیبت و آثار رفتاری
غِیبَت به معنای بدگویی پشت سر دیگران، از گناهان کبیره‌ای که دین اسلام به‌شدت از آن نهی کرده است. قرآن این گناه را همچون خوردن گوشت انسان مرده توصیف کرده و در روایات گناه آن شدیدتر از زنا معرفی شده است. علاوه بر ارتکاب غیبت، گوش دادن به غیبت نیز حرام است. این گناه پایمال کردن حق الناس به شمار می‌آید؛ از این رو، بنابر برخی روایات، توبه از آن مشروط به گذشت کردن غیبت‌شونده است. در روایات، برای غیبت آثار و عذاب‌هایی ذکر شده است؛ مانند این که پاداش اعمال صالح غیبت‌کننده به غیبت‌شونده منتقل می‌شود و گناهانِ غیبت‌شونده به غیبت‌کننده.
در اصطلاح علم اخلاق، غیبت آن است که در غیاب برادر دینی، به بیان آنچه نقلش مایه ناخشنودی او می‌شود بپردازند، خواه آن نقص در بدن او باشد یا در نَسب یا در صفات و افعال و اقوال او یا در چیزی که متعلق به او باشد مثل خانه، لباس و غیبت بر چند قسم است: گفتن مستقیم یا با کنایه، نوشتن، با اشاره دست و پا. اگر پشت سر دیگری مطلب دروغی بیان شود، گناهی مضاعف است که تهمت نام دارد: ترکیبی از دروغ و غیبت. همچنین اگر در غیاب کسی سخن یا رفتاری به راستی (نه دروغ) اما با هدف برهم زدن روابط دوستانه آن دو بیان شود، گناه این کار سخن‌چینی و نَمّامی است که جزو گناهان کبیره قرار دارد. بیان خوبی و کمال دیگران غیبت نیست.
غیبت در قرآن
در ادامه به عنوان مثال بخشی از آیه ی 12 سوره حجرات را که بیان غیبت که از گناهان زبان است را می آوریم:
هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است!
﴿الحجرات، 12﴾
" وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً" در باره دو نفر از اصحاب رسول اللَّه صلی الله علیه و آله و سلم است که رفیقشان" سلمان" را غیبت کردند، زیرا او را خدمت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرستاده بودند تا غذایى براى آنها بیاورد، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سلمان را سراغ" اسامة بن زید" که مسئول" بیت المال" بود فرستاد،" اسامه" گفت:الان چیزى ندارم، آن دو نفر از" اسامه" غیبت کردند و گفتند: او بخل ورزیده و در باره" سلمان" گفتند: اگر او را به سراغ چاه سمیحه (چاه پر آبى بود) بفرستیم آب آن فروکش خواهد کرد! سپس خودشان به راه افتادند تا نزد" اسامه" بیایند، و در باره موضوع کار خود تجسس کنند، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود من آثار خوردن گوشت در دهان شما مىبینم، عرض کردند: اى رسول خدا ما امروز مطلقا گوشت نخوردهایم! فرمود: آرى گوشت" سلمان" و" اسامه" را مىخوردید، آیه نازل شد و مسلمانان را از غیبت نهى کرد.(طبرسی، ۱۴۰۸، ج 9، ص 135)
آرى آبروى برادر مسلمان همچون گوشت تن او است، و ریختن این آبرو به وسیله غیبت و افشاى اسرار پنهانى همچون خوردن گوشت تن او است، و تعبیر به" مرده" به خاطر آن است که" غیبت" در غیاب افراد صورت مىگیرد، که همچون مردگان قادر بر دفاع از خویشتن نیستند. و این ناجوانمردانهترین ستمى است که ممکن است انسان در باره برادر خود روا دارد.آرى این تشبیه بیانگر زشتى فوق العاده غیبت و گناه عظیم آن است.
در تعالیم اسلامى نیز اهمیت فوق العادهاى به مساله" غیبت" داده شده است، و کمتر گناهى است که مجازات آن از نظر اسلام تا این حد سنگین باشد.و از آنجا که ممکن است افرادى آلوده به این گناه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران بر آیند در پایان آیه راه را به روى آنها گشوده، مىفرماید:" تقواى الهى، پیشه کنید و از خدا بترسید که خداوند توبه پذیر و مهربان است" (وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ).
باید روح تقوا و خدا ترسى زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهى شامل حال آنها شود.(مکارم شیرازی و مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، ۱۳۷۴، ج 28)
نتیجه
بنابراین با توجه به مطالب گفته شده در قبل می توان اینگونه نتیجه گرفت که نماز از مواردی است که اگر فرد مقید به آن باشد با توجه به اثراتی در روح انسان برجای می گذارد و ایمان انسان را به حد بالایی از معرفت و یقین سوق می دهد به گونه ای که آگاهی فرد را تا اندازه یای بالا می برد که از عوارض و پیامدهای گناهان به خصوص غیبت که از گناهان کبیره است می شود و این همان موردی است که انسان در طول حیات خود به دنبال می گردد.
منابع و مأخذ:
قرآن کریم
طبرسی، فضل بن حسن. (۱۴۰۸). مجمع البیان. (فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، مصحح). دار المعرفة.
کوفی اهوازی، حسین بن سعید. (۱۳۹۹). الزهد. (حسین بن سعید کوفی اهوازی، غلامرضا عرفانیان یزدی، محقق). المطبعة العلمیة.
مصباح یزدی، محمد تقی؛ و مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (۱۳۶۸). بحار الأنوار. (محمدمهدی خرسان، هدایت‌الله مسترحمی، علی‌اکبر غفاری، محمدباقر بهبودی، محمدباقر محمودی، محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، عبدالرحیم ربانی شیرازی، محمدکاظم میاموی، ابراهیم میانجی، عبدالزهراء علوی، و یحیی عابدی زنجانی). دار إحیاء التراث العربی.
مکارم شیرازی، ناصر؛ و مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث. (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. دار الکتب الإسلامیة.
چکیده