همت بلند
عنه علیه السلام: قَدرُ الرَّجُلِ عَلىٰ قَدرِ هِمَّتِهِ.[1]
عنه علیه السلام: مَن شَرُفَت هِمَّتُهُ، عَظُمَت قیمَتُهُ.[2]
عنه علیه السلام: ما رَفَعَ امرَأً کَهِمَّتِهِ، ولا وَضَعَهُ کَشَهوَتِهِ.[3] ارزش انسان به همّت اوست. هر چه همّت انسان والاتر باشد، ارزش او نیز فزونتر مى‌شود. بنابراین، آدمى نباید به کار کم و کوچک قانع باشد، بلکه باید قدمهاى بزرگ بردارد.
امام على علیه السلام: قدر انسان به قدر همّت اوست.
امام على علیه السلام: آن که همّتش والاست، ارزشش بالاست.
امام على علیه السلام: آدمى را چیزى چون همتش بالا نبُرد، و چیزى چون شهوتش او را پست نکرد.[4]
همّت اگر سلسله جنبان شود |
مور تواند چو سلیمان شود |
آیۀ شریفۀ فوق بخوبى به این مطلب اشاره دارد، و نشانگر همّت عالى عباد الرّحمٰن است.
در روایات اسلامى نیز به این مسأله پرداخته شده، که به برخى از آنها اشاره مى‌شود.
۱ - حضرت على علیه السلام مى‌فرماید:
قَدْرُ الرَّجُلِ عَلَىٰ قَدْرِ هِمَّتِهِ[5]
ارزش انسان به اندازۀ همّت اوست.
طبق این روایت کسانى که همّتشان پست و پایین است، و به چیزهاى کوچک قانع هستند، قدر و ارزششان نیز پایین است؛ ولى آدمهاى بلند همّت، انسانهاى گران قیمتى هستند.
۲ - همان حضرت در روایت دیگرى ارزش همّت را چنین تبیین مى‌فرماید:
أَلشَّرَفُ بِالْهِمَمِ الْعَالِیَةِ، لَابِالرِّمَمِ الْبَالِیَةِ[6]
شرف انسان به همّت عالى اوست، نه به استخوانهاى پوسیدۀ اجداد و نیاکانش!
فخر فروشى به نیاکان شرافت انسان را بالا نمى‌برد، و نشانگر شخصیّت نیست؛ بلکه شرافت به همّت عالى سنجیده مى‌شود.
۳ - در حدیث پر معنى دیگرى از آن حضرت مى‌خوانیم:
مَا رَفَعَ امْرَءً کَهِمَّتِهِ، وَ لَاوَضَعَهُ کَشَهْوَتِهِ[7]
هیچ چیزى بسان همّت، انسان را بلند مرتبه نمى‌کند، و چیزى همانند شهوت وى را بدبخت و پست نمى‌سازد.
مصداق روشن و واضح این روایت، داستان حضرت یوسف علیه السلام و زلیخاست.
یوسف با همّت بالایش به عالى‌ترین مقامهاى مصر دست یافت، و شهوت باعث بدبختى و سقوط و بى آبرویى زلیخا گشت.
۴ - حضرت على علیه السلام در چهارمین روایت، همّت را، این گونه به تصویر مى‌کشد:
مَنْ شَرُفَتْ هِمَّتُهُ عَظُمَتْ قِیمَتُهُ[8]
هر کس همّتش والا باشد، قیمتش نیز بالاست.
نتیجه این که، همّت والا در قرآن مجید و روایات اسلامى مورد توجّه ویژه‌اى قرار گرفته، و ترقّى و پیشرفت، حتّى در امور مادّى، از آنِ انسانهایى است که صاحب همّتى بلند هستند؛ بدین جهت عباد الرّحمٰن نیز داراى همّتى بالا و والا بوده و هستند، و لهذا قناعت نمى‌کنند که اشخاص متّقى و پرهیز کارى باشند، بلکه تلاش مى‌نمایند، و در کنار نهایت کوشش و تلاش، از خداوند بزرگ نیز مى‌خواهند، که امام و پیشواى متّقین و پرهیزکاران باشند.
جالب این که این صفت و ویژگى عباد الرّحمٰن، یعنى علو همّت، در هیچ آیۀ دیگرى از آیات قرآن مطرح نشده، و فقط در[9] همین آیه به عنوان یکى از ویژگیهاى بندگان خاصّ خداوند آمده است.
از خداوند قادر و متعال مى‌خواهیم که به همۀ ما همّتى بلند و عالى عنایت فرماید، و ما را در مسیر تقوا موفق بدارد تا بتوانیم الگویى براى دیگران باشیم![10][11]
[1] . نهج البلاغة: الحکمة ٤٧، نزهة الناظر: ص ٤٦ ح ١٢، غرر الحکم: ح ٦٧٤٣ و ح ١٠٠٥٩ وفیه «هموم» بدل «قدر» و ح ٥٧٦٣ وفیه «شجاعة» بدل «قدر»، بحارلأنوار: ج ٧٠ ص ٤ ح ٢؛ مطالب السؤول: ص ٥٧.
[2] . غرر الحکم: ح ٨٣٢٠.
[3] . غرر الحکم: ح ٩٨٥٠، عیون الحکم والمواعظ: ص ٤٨٤ ح ٨٩٢٨.
[4] محمدی ری‌شهری، محمد، انسان‌شناسی از منظر قرآن و حدیث، صفحه: ۲۰۵، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، قم - ایران، 1387 ه.ش.
[5] . میزان الحکمة، باب ۳۹۶۲، حدیث ۲۱۳۲۵.
[6] . میزان الحکمة، باب ۳۹۶۱، حدیث ۲۱۳۱۵.
[7] . میزان الحکمة، باب ۳۹۶۲، حدیث ۲۱۳۲۷.
[8] . میزان الحکمة، باب ۳۹۶۲، حدیث ۲۱۳۲۶.
[9] مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، صفحه: ۲۴۳، نسل جوان، قم - ایران، 1383 ه.ش.
[10] مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، صفحه: ۲۴۵، نسل جوان، قم - ایران، 1383 ه.ش.
[11] محمدی ری‌شهری، محمد، انسان‌شناسی از منظر قرآن و حدیث، صفحه: ۲۰۴، مؤسسه علمی فرهنگی دار الحدیث. سازمان چاپ و نشر، قم - ایران، 1387 ه.ش.
